Chỉ số octan là gì? Ý nghĩa và sự ảnh hưởng đến động cơ

Chỉ số octan là gì? Đây là thước đo khả năng chống kích nổ của xăng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu suất và độ bền động cơ ô tô. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ chỉ số octan là gì, cách đo lường, sự khác biệt giữa các loại xăng và giải đáp những thắc mắc liên quan.

Chỉ số octan là gì?

Chỉ số octan (Octane Rating) là thước đo khả năng chống kích nổ của xăng trong động cơ đốt trong. Hiện tượng kích nổ (knocking) xảy ra khi hỗn hợp nhiên liệu-không khí tự bốc cháy trước khi bugi đánh lửa, gây ra tiếng gõ trong động cơ và có thể làm hư hại các chi tiết bên trong.

Chỉ số octan càng cao, nhiên liệu càng có khả năng chống kích nổ tốt hơn, giúp động cơ vận hành mượt mà và tối ưu hơn. Theo kiến thức ô tô cơ bản, nếu sử dụng xăng có chỉ số octan quá thấp so với yêu cầu của động cơ, xe có thể bị giật, giảm công suất, và thậm chí gây hư hại nghiêm trọng đến piston và xilanh.

Ý nghĩa của chỉ số octan cao

Việc sử dụng nhiên liệu có chỉ số octan phù hợp hoặc cao hơn khuyến nghị của nhà sản xuất mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho động cơ và người sử dụng:

• Ngăn ngừa kích nổ: Đây là lợi ích cốt lõi. Nhiên liệu có chỉ số octan cao giúp đảm bảo quá trình đốt cháy diễn ra đúng thời điểm và có kiểm soát, loại bỏ nguy cơ kích nổ gây hại cho các chi tiết bên trong động cơ.
• Tối ưu hóa hiệu suất động cơ: Các động cơ hiện đại, đặc biệt là những động cơ có tỷ số nén cao, thường được thiết kế để hoạt động tốt nhất với nhiên liệu có chỉ số octan cao. Khi sử dụng đúng loại xăng, động cơ có thể đạt được công suất và mô-men xoắn tối ưu, mang lại cảm giác lái mạnh mẽ và êm ái hơn.
• Cải thiện hiệu quả sử dụng nhiên liệu (trong một số trường hợp): Mặc dù không phải là yếu tố quyết định, nhưng việc động cơ hoạt động hiệu quả hơn nhờ nhiên liệu có chỉ số octan phù hợp có thể góp phần giảm mức tiêu thụ nhiên liệu. Khi quá trình đốt cháy diễn ra hoàn hảo, năng lượng từ nhiên liệu được chuyển hóa tối đa thành công cơ học.
• Kéo dài tuổi thọ động cơ: Bằng cách ngăn ngừa kích nổ và đảm bảo quá trình đốt cháy ổn định, nhiên liệu có chỉ số octan phù hợp giúp giảm thiểu các ứng suất và tải trọng bất thường lên các bộ phận của động cơ, từ đó kéo dài tuổi thọ của chúng.
• Giảm thiểu tiếng ồn động cơ: Hiện tượng kích nổ thường đi kèm với tiếng ồn khó chịu. Sử dụng nhiên liệu có chỉ số octan phù hợp có thể giúp động cơ hoạt động êm ái hơn.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc sử dụng xăng có chỉ số octan cao hơn nhiều so với khuyến nghị của nhà sản xuất không phải lúc nào cũng mang lại lợi ích rõ rệt và có thể không cần thiết đối với một số loại động cơ được thiết kế để hoạt động với xăng có chỉ số octan thấp hơn.

Các phương pháp xác định chỉ số octan

Chỉ số octan của xăng được xác định thông qua các phương pháp thử nghiệm tiêu chuẩn, so sánh khả năng chống kích nổ của mẫu xăng cần đo với hỗn hợp chuẩn của hai hidrocacbon:

• Isooctane (2,2,4-trimethylpentane): Được gán chỉ số octan là 100, đại diện cho một nhiên liệu có khả năng chống kích nổ rất tốt.
• n-Heptane: Được gán chỉ số octan là 0, đại diện cho một nhiên liệu rất dễ gây kích nổ.

Các phương pháp xác định chỉ số octan phổ biến bao gồm:

• Phương pháp nghiên cứu (Research Octane Number – RON): Đây là phương pháp phổ biến nhất được sử dụng ở nhiều quốc gia, bao gồm cả Việt Nam. Thử nghiệm RON được thực hiện trong điều kiện động cơ hoạt động ở tốc độ và nhiệt độ tương đối thấp (600 vòng/phút và nhiệt độ khí nạp 52°C). RON thường phản ánh hiệu suất của xăng khi xe hoạt động ở tốc độ thấp và tải nhẹ, chẳng hạn như khi di chuyển trong thành phố.
• Phương pháp động cơ (Motor Octane Number – MON): Thử nghiệm MON được thực hiện trong điều kiện động cơ hoạt động ở tốc độ và nhiệt độ cao hơn (900 vòng/phút và nhiệt độ khí nạp 149°C), cũng như có thời điểm đánh lửa thay đổi. MON thường phản ánh hiệu suất của xăng khi xe hoạt động ở tốc độ cao và tải nặng, chẳng hạn như khi di chuyển trên đường cao tốc hoặc khi tăng tốc mạnh. Giá trị MON thường thấp hơn RON khoảng 8-12 đơn vị đối với các loại xăng thông thường.
• Chỉ số chống kích nổ (Anti-Knock Index – AKI) hay còn gọi là (R+M)/2: Đây là chỉ số trung bình cộng của RON và MON, thường được sử dụng ở Hoa Kỳ và Canada. AKI cung cấp một cái nhìn tổng quan hơn về khả năng chống kích nổ của xăng trong nhiều điều kiện vận hành khác nhau.

Thực tế chỉ số octan xăng tại Việt Nam

Tại thị trường Việt Nam, các loại xăng phổ biến thường được phân loại dựa trên chỉ số RON. Hiện nay, chúng ta thường thấy các loại xăng sau:

Xăng RON 92

Đây là loại xăng có chỉ số octan tối thiểu là 92 theo phương pháp nghiên cứu (RON). Xăng RON 92 thường có giá thành thấp hơn so với các loại xăng có chỉ số octan cao hơn và phù hợp với nhiều loại xe có tỷ số nén không quá cao. 

Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ động cơ, ngày càng có nhiều xe đời mới yêu cầu nhiên liệu có chỉ số octan cao hơn để đạt được hiệu suất tối ưu và tránh nguy cơ kích nổ.

Xăng RON 95

Xăng RON 95 có chỉ số octan tối thiểu là 95 theo phương pháp nghiên cứu (RON). Loại xăng này có khả năng chống kích nổ tốt hơn so với RON 92 và thường được khuyến nghị sử dụng cho các xe có tỷ số nén cao hơn hoặc các dòng xe đời mới, xe hạng sang. Việc sử dụng xăng RON 95 cho các xe này có thể giúp động cơ hoạt động êm ái, mạnh mẽ và bền bỉ hơn.

Xăng E5

Xăng E5 là một loại xăng sinh học, là hỗn hợp của 95% xăng nền (thường là xăng RON 92 hoặc RON 95) và 5% ethanol (cồn sinh học). Chỉ số octan của xăng E5 thường tương đương hoặc cao hơn một chút so với xăng nền được sử dụng để pha trộn. Ví dụ, xăng E5 RON 92 sẽ có chỉ số octan tương đương hoặc nhỉnh hơn 92. 

Việc sử dụng xăng E5 không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn có thể mang lại một số lợi ích nhất định cho động cơ. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng một số dòng xe cũ có thể không tương thích với xăng E5 do ethanol có thể gây ảnh hưởng đến một số chi tiết cao su và nhựa trong hệ thống nhiên liệu.

Khi chọn xăng phù hợp cho xe, hãy tuân theo khuyến nghị của nhà sản xuất để đảm bảo hiệu suất và độ bền động cơ. Hãy liên hệ ngay đến Phụ Tùng Đức Anh để được đội ngũ nhân viên có chuyên môn cao tư vấn chi tiết hơn, ngoài ra Phụ Tùng Đức Anh còn bảo dưỡng và thay thế phụ tùng định kỳ và cung cấp phụ tùng ô tô chính hãng, đảm bảo chất lượng. Liên hệ ngay 0979722210 để được tư vấn.

Câu hỏi thường gặp về chỉ số octan đến động cơ xe

Dùng xăng có chỉ số octan cao có tốt hơn không?

Không hẳn. Nếu xe của bạn được thiết kế để chạy bằng xăng RON 92, việc sử dụng RON 95 không mang lại lợi ích rõ rệt, trừ khi động cơ yêu cầu. Dùng xăng có chỉ số octan quá cao không cải thiện hiệu suất nếu xe không cần đến nó.

Khi nào nên dùng xăng chỉ số octan cao?

Bạn nên sử dụng xăng có chỉ số octan cao hơn khuyến nghị trong một số trường hợp sau:

• Xe của bạn được nhà sản xuất khuyến nghị: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Nếu sách hướng dẫn sử dụng xe của bạn ghi rõ cần sử dụng xăng RON 95 hoặc cao hơn, hãy tuân thủ theo.
• Bạn nhận thấy hiện tượng kích nổ: Nếu bạn nghe thấy tiếng “gõ” hoặc “lóc cóc” từ động cơ, đặc biệt là khi tăng tốc hoặc leo dốc, có thể là dấu hiệu cho thấy bạn đang sử dụng xăng có chỉ số octan quá thấp so với yêu cầu của động cơ. Trong trường hợp này, việc chuyển sang loại xăng có chỉ số octan cao hơn có thể giải quyết vấn đề.
• Bạn muốn tối ưu hóa hiệu suất (đối với một số dòng xe hiệu suất cao): Một số xe thể thao hoặc xe hiệu suất cao được thiết kế để tận dụng tối đa khả năng chống kích nổ của xăng có chỉ số octan cao, mang lại công suất và mô-men xoắn cao nhất.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh lại rằng, đối với đa số các dòng xe phổ thông, việc tuân theo khuyến nghị của nhà sản xuất là đủ và an toàn nhất.

Có thể tăng chỉ số octan của xăng không?

Về mặt kỹ thuật, có thể tăng chỉ số octan của xăng bằng cách sử dụng các chất phụ gia tăng octan (octane boosters). Các chất này thường chứa các hợp chất như MMT (methylcyclopentadienyl manganese tricarbonyl) hoặc ethanol.

Tuy nhiên, việc sử dụng các chất phụ gia này cần được cân nhắc kỹ lưỡng vì một số lý do:

• Hiệu quả thực tế: Hiệu quả tăng octan của các sản phẩm này có thể khác nhau và đôi khi không đáng kể so với chi phí bỏ ra.
• Tác động đến động cơ: Một số chất phụ gia có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn cho động cơ hoặc hệ thống nhiên liệu về lâu dài. Ví dụ, MMT đã từng gây tranh cãi về khả năng gây đóng cặn trong buồng đốt và ảnh hưởng đến bộ chuyển đổi xúc tác.
• Khuyến nghị của nhà sản xuất: Hầu hết các nhà sản xuất ô tô không khuyến khích việc sử dụng các chất phụ gia tăng octan, trừ khi có hướng dẫn cụ thể.

Chỉ số octan đóng vai trò quan trọng trong hiệu suất và độ bền của động cơ ô tô. Việc sử dụng nhiên liệu có chỉ số octan phù hợp giúp ngăn ngừa kích nổ, tối ưu hóa công suất và kéo dài tuổi thọ động cơ. Tuy nhiên, không phải lúc nào xăng có chỉ số octan cao hơn cũng mang lại lợi ích, vì vậy, người dùng nên tuân theo khuyến nghị của nhà sản xuất để đảm bảo hiệu suất vận hành tốt nhất.